Als recensent krijg je veel te verstouwen. Soms denk je: waarom is dit eigenlijk uitgegeven? Wat voegt het toe? Een nieuwe verzameling brieven van Che Guevara toont hem vooral als onverschrokken held van de revolutie, en slaat geregeld een hagiografische toon aan.
Deze recensie verscheen in de boekenbijlage van dagblad Trouw
Avonturier, revolutionair, strijder, icoon. Om Ernesto ‘Che’ Guevara, hét symbool van de Cubaanse revolutie en de rechterhand van Fidel Castro, hangt in sommige kringen nog altijd een geur van heiligheid. De uitgever van Een gloedvolle revolutionaire groet, een verzameling van Che Guevara’s brieven uit de periode 1947-1967, lijkt deze lezersschare op het oog te hebben.
Met het predicaat ‘een buitengewoon mens’ prijst uitgeverij Athenaeum de grondlegger van het guerrillacommunisme aan. Che Guevara (1928–1967) speelde een belangrijke rol tijdens de communistische revolte in het Cuba van de jaren vijftig van de vorige eeuw. Che koppelde charisma aan daadkracht. Iedereen die destijds ook zo’n heilsstaat verwachtte, kreeg mede door hem uitzicht op een alternatieve vorm van revolutie, die van de guerrilla op het platteland.
Getekend, Stalin II
Een groot deel van de brieven in dit boek is pas sinds vorig jaar toegankelijk. Ze tonen zijn ontwikkeling van student medicijnen tot militiestrijder en revolutionair politicus. Zijn vormende periode als jongeman is verreweg het boeiendste deel van de chronologisch geordende bundel.
Net als veel Latijns-Amerikaanse intellectuelen weet hij de misstanden op het continent aan de invloed van de Verenigde Staten (‘Yankee-imperialisme’). Marx (‘de heilige Karel’) en Stalin waren zijn grote inspiratiebronnen; zo nam hij van die laatste de opvatting over dat bruut geweld tegen tegenstanders legitiem was. Een brief aan zijn tante ondertekent hij met ‘Stalin II’.
Maar echt een vinger op zijn ontwikkelingen leggen aan de hand van deze brieven is lastig. Daarvoor is zijn ze te fragmentarisch, te weinig systematisch en bieden ze te weinig context. Een goede brievenschrijver geeft inzicht in zijn binnenwereld, waardoor de motieven achter zijn daden zichtbaar worden. Dat gebeurt hier niet. Che was óf geen briljant schrijver óf deze selectie valt heel beroerd uit.
Een aanzienlijk deel bestaat uit rapportages, frontberichten en beleidsanalyses die de dagelijkse beslommeringen niet overstijgen. Ook lezen we correspondentie van ‘commandant’ Che uit zijn tijd als minister. Schrijft hij als politiek leider dan lezen we rooddooraderd proza dat zo uit de propagandamolen lijkt te zijn gerold.
Of hij stuurt versleten gemeenplaatsen rond. Een voorbeeld, over zijn strijd op het platteland: ‘Gaandeweg leerden we dat een guerrillero alleen, zonder de steun van andere guerrillero’s niets kan uitrichten’.
Van genezer tot revolutionair grootinquisiteur
Aan het beeld van onverschrokken held van de revolutie tornt deze uitgave nergens. Sterker, de beknopte inleidingen die bij elk hoofdstuk staan, slaan regelmatig een hagiografische toon aan. Zo wachtte Che Guevara ‘talloze verantwoordelijke taken’ in de eerste jaren van de revolutie in Cuba. Werk dat hij ook nog eens met ‘vastberadenheid, creativiteit en scherpzinnigheid’ op zich nam.
Let wel, dit gaat over de man die als minister van industrie medeverantwoordelijk was voor de totale economische ontwrichting van Cuba. Dit is een manier van schrijven uit de Koude Oorlog. Up-to-date is de bundel, die samengesteld werd door het Che Guevara Studiecentrum in Havana, niet te noemen.
Ronduit kwalijk is het dat de gewelddadige kant van Che onbesproken blijft. Nergens komt aan de orde dat hij als onverbiddelijke tribunaalvoorzitter optrad bij het snelrecht waaraan de aanhangers van Batista, de dictator die Castro en de zijnen verdreven, werden onderworpen en die veelal eindigde in executies. Ja, in één brief refereert Che er zelf aan. Daarin leest hij een criticus de les: ‘De executies beantwoorden niet alleen aan een behoefte van het Cubaanse volk, maar ook aan de wil van het volk’.
Van genezer van zieken was hij veranderd in een revolutionair grootinquisiteur.
Ernesto Che Guevara
Een gloedvolle revolutionaire groet. Brieven 1947-1967
Vert. Brigitte Coopmans en Henriëtte Aronds
Athenaeum; 376 blz. € 25